मेरो बाल्यकालको दशैँ

म चितवनको जगतपुर मधुपुरीमा जन्मिएको हुँ। मेरो बाल्यकाल त्यहीँ बित्यो र दशैँको हरेक वर्षको उत्सव विशेष र यादगार हुन्थ्यो। जब म १० वर्षको भएँ, हाम्रो परिवार भरतपुरको पाण्डेघुम्तीमा बसाइँ सरेको थियो। दशैँको बेला म सधैं धेरै रमाउँथें र त्यो रमाइलो अनुभव अहिले पनि मेरो मनमा ताजै छ। बाल्यकालमा दशैँ भनेको धेरै कुराहरूको प्रतीक थियो: बुवाले दिनु भएको पैसा, नयाँ कपडा, मिठाइहरू, अनि गाउँमा आएका आफन्तहरूसँगको रमाइलो समय। ती सबै अनुभवहरूले दशैँको विशेषता अझ बढाउँथ्यो।

पहिले पहिले बुवाले दिनु भएको पैसा भनेको मेरो लागि संसारको सबैभन्दा ठुलो खुसीको कारण थियो। त्यो सानो रकमले मैले मिठाइ किन्न सक्थें, आफ्ना साना साना इच्छा पूरा गर्न सक्थें। दशैँको बेला आउने नयाँ कपडाहरू लगाएर साथीहरूसँग  खेल्न जाने रमाइलो सम्झँदा अहिले पनि मनमा मिठास फैलिन्छ।

हाम्रो परम्परामा टीका लगाउने दिन विशेष रूपमा टिकाको दिनको महत्व राख्दछ। यस दिन, हामी सबैले पवित्रता र श्रद्धाका साथ टीका लगाउन एकत्रित हुने गर्दछौं। यो दिनको विशेषता भनेको एक आपसमा भेटघाट गर्नु, आशीर्वाद लिने र एक अर्कालाई शुभकामना दिने हो।

टीका लगाउने दिन, हामी सबै एकै ठाउँमा मिलेर हर्षोल्लासका साथ जुट्ने गर्थ्यौं। बिहान सबेरै उठेर तयारीमा जुटेको हुन्छौं, र हजुरबुवा  हजुरआमाको स्वर्गवास अगाडि हामी सवै परिवार मधुपुरी अंकलको घरमा एकत्रित हुने गर्थ्यौं। त्यहाँ हाम्रा सबै सदस्यहरू एकै ठाउँमा समयभन्दा अगाडि भेटेर टीका लगाउने गरिन्थ्यो। हाल मेरो बुवा जेठो भएकोले र उहाँ अमेरिकामा रहनुभएकोले अहिले हामी माइलाबुबाको घरमा टीका लगाउने गरेका छौं, जसले विशेष चहलपहलको माहोल सिर्जना गर्दछ।

म चाहि विशेष गरि घरको टीका पछि मामा घर जान बढी रुचाउने गर्थें। त्यहाँ पनि ठुलोमामाको घरमा गएर दाइहरूसँग रमाउँदा बिताएका पलहरूले अहिले पनि मनमा आनन्द ल्याउँछन्। ती पलहरू सधैं मेरो मनमा ताजै रहन्छन्।

टीका लगाउने दिनको त्यो चिरपरिचित चहलपहल र मिलनले मेरो हृदयमा एक गहिरो स्थान पाउँछ। यस अवसरले हाम्रो जीवनमा सदैव प्रेम र एकताको महत्त्वलाई सम्झाउँछ। टीका लगाउने यो परम्परा केवल धार्मिक मात्र होइन, यो हाम्रो सामाजिक र पारिवारिक जीवनको महत्वपूर्ण हिस्सा पनि हो।

दशैँको रमाइलो र भैलोको तयारी

दशैँको अर्को ठूलो आकर्षण भनेको दाइसँग मिलेर खेलेको झन्डी बुर्जा र चंगा खेल्नु थियो। त्यो समयको दशैँमा चंगा उडाउनु भनेको एउटा ठूलो प्रतिस्पर्धा थियो। साथीभाइहरूसँग मिलेर चंगा उडाउँदा, जसको चंगा टाढा र अग्लो उड्थ्यो, उसले गर्वको अनुभूति गर्थ्यो

दाइसँग मिलेर खेलेको झन्डी बुर्जा पनि दशैँको एउटा महत्वपूर्ण अंश थियो। स-साना गोटीहरू मिलाएर  खेल खेल्न हामी रमाउँथ्यौं। दशैँको छुट्टीमा दिनभरि घरमा बसेर खेल्ने यी खेलहरूले हामीलाई धेरै खुशी दिँथ्यो। म अझै सम्झन्छु, हाम्रा ती झन्डी बुर्जा खेलेका पलहरूले हाम्रो भाइचारा अझ नजिक बनाउँथ्यो।

दशैँको अर्को महत्त्वपूर्ण पक्ष भनेको गाउँमा दशैँको लागि बनाइने पिङ हो। दशैँ आएसँगै हाम्रो गाउँमा ठुला ठुला बाँसका पिङ हालिन्थ्यो, जहाँ बालबालिका मात्र होइन, युवा र बुढापाका पनि मिलेर पिङ खेल्थे। पिङ खेल्ने त्यो रमाइलो अहिलेको कुनैपनि आधुनिक मनोरञ्जन भन्दा फरक थियो। पिङको त्यो झल्को अहिले पनि मेरो मनमा बसिरहेको छ। पिङ खेल्दा आउने तिहारको योजना बनाइन्थ्यो, कसरी भैलो खेल्ने भनेर साथीहरूसँग छलफल चल्थ्यो।

तिहारको समयमा खेलेको भैलो पनि दशैँपछि आउने अर्को रमाइलो क्षण थियो। दशैँको समाप्तिपछि हामी सबै साथीहरू मिलेर भैलो खेल्न जान्थ्यौं। त्यो भैलो खेलेर जम्मा भएको पैसाले हामी पिकनिक जान्थ्यौं। विसहजारी तालमा गएको पिकनिक, सानो भए पनि हाम्रो लागि ठूलो उत्सव जस्तो हुन्थ्यो। पिकनिकमा साथीहरूसँग बसेर गफ गर्नु, आफ्नै तरिकाले रमाइलो खेल खेल्नु, अनि सानो सानो खुशीमा रमाउनु हाम्रो बाल्यकालको दशैँको विशेष अंश थियो।

आधुनिक दशैँको अनुभव

तर अहिलेको दशैँ भने अलिक फरक महसुस हुन्छ। समयको परिवर्तनले गर्दा दशैँको अनुभव र मौलिकता पनि केही बदलिएको छ। पहिले गाउँमा हालिने पिङ अहिले शहरमा खासै देखिँदैन। बालबालिकाहरू चंगा खेल्न भन्दा पनि मोबाइलमा समय बिताउन थालेका छन्। पहिले जस्तो चंगा उडाउनुको प्रतिस्पर्धा र रमाइलो अहिलेको आधुनिक पुस्तामा खासै देखिँदैन। तर पनि दशैँको सांस्कृतिक महत्त्व भने त्यही रहँदै आएको छ।

अहिले मेरो जीवन व्यस्त छ, र दशैँको समय पनि पहिले जस्तो फरक अनुभव हुन्छ। म अहिले मेरो परिवारसँग टाढा छु। बुवा, आमा, दाइ, भाउजु, छोरा छोरी बहिनिहरु ज्याइहरु भान्जा भान्जिहरु सबै अमेरिका मा हुनुहुन्छ, जसले गर्दा चाडपर्वमा उहाँहरूको अभाव झनै महसुस हुन्छ। दशैँको समयमा परिवारसँग बसेर गर्ने रमाइलो गफ, टीका लगाउने क्रम, अनि पुराना सम्झनाहरू अहिलेको दशैँमा कहीँकतै हराएको जस्तो लाग्छ।

तर, म अझै पनि दशैँलाई बाल्यकालमा जस्तै उत्साह र खुशीका साथ मनाउने प्रयास गर्दछु। मेरा मेरा दुइ छारीहरु छन् म तिनिहरुलाई पनि मैले दशैँको महत्त्व बुझाउने र उनीहरूलाई हाम्रो पुराना संस्कारहरूको अनुभव गराउने प्रयास गरिरहेको छु। उनीहरूलाई दशैँको उमंग र रमाइलो बारे सिकाउँदै, दशैँको वास्तविकता बुझाउँदै उनीहरूलाई पनि यस पर्वको आनन्द दिलाउन चाहन्छु।

प्राकृतिक प्रकोप र दशैँको प्रभाव

अन्त्यमा